گیاه کلزا

گیاه کلزا

گیاه کلزا (Canola) یکی از مهم‌ترین گیاهان دانه‌های روغنی در جهان است و به دلیل تطبیق‌پذیری و مزایای فراوان، نقش حیاتی در کشاورزی و صنعت ایفا می‌کند. گیاه کلزا از خانواده Brassicaceae است. نقش اصلی را روغن تولید شده از دانه کلزا ایفا می‌کند. به عنوان یک محصول غذایی، روغن کلزا حتی ممکن است با روغن زیتون رقابت کند. گل‌های زردرنگ کلزا یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های ظاهری آن هستند. این گیاه در خاک‌های حاصلخیز و با زهکشی مناسب بهترین رشد را دارد و در برابر تنش‌های محیطی نسبتاً مقاوم است. در ادامه این گیاه را بیشتر خواهیم شناخت.

کاربردهای کلزا

کلزا به دلیل تولید دانه‌های غنی از روغن و پروتئین، مصارف متعددی در صنایع غذایی، شیمیایی، و حتی دارویی دارد:

1. روغن خوراکی: روغن تولید شده از دانه‌های کلزا یکی از سالم‌ترین روغن‌های گیاهی به شمار می‌رود. این روغن دارای میزان بالای اسیدهای چرب غیراشباع، به‌ویژه اسید اولئیک است و در مقایسه با روغن زیتون، کالری پایین‌تر و خواص مشابهی دارد.
2. صنعتی: گونه‌های خاصی از کلزا که حاوی مقادیر بالای اسید اروسیک هستند، برای تولید سوخت‌های زیستی و مواد شیمیایی صنعتی استفاده می‌شوند.
3. خوراک دام: کنجاله کلزا که پس از استخراج روغن از دانه‌ها باقی می‌ماند، یک منبع غنی پروتئین برای خوراک دام است.

دانه های روغنی کلزا

کلزا در کجا کشت می‌شود؟

کلزا به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات دانه‌های روغنی در جهان، در بسیاری از کشورها کشت می‌شود. توسعه کشت کلزا به دلیل مزایای اقتصادی، تغذیه‌ای، و زیست‌محیطی آن در دهه‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است به طوریکه تولید جهانی روغن کلزا در 10 سال گذشته 23 درصد افزایش یافته است. دلیل آن استفاده گسترده از کلزا در تولید مواد غذایی است.

طبق آمار سال 2020، کشورهای زیر بهترین تولیدکنندگان کلزا در جهان بوده‌اند:

• کانادا (19 میلیون تن): کانادا بزرگ‌ترین تولیدکننده کلزا در جهان است. کلزای کانادایی (Canola) به دلیل کیفیت بالا و ویژگی‌های اصلاح‌شده، سهم عمده‌ای در بازار جهانی دارد. استان‌هایی مانند ساسکاچوان، آلبرتا، و منیتوبا قطب‌های اصلی تولید کلزا در کانادا هستند.
• اتحادیه اروپا (16 میلیون تن متریک): کشورهای اتحادیه اروپا، از جمله آلمان، فرانسه و لهستان، تولیدکنندگان بزرگ کلزا در اروپا هستند. کلزا در این کشورها به‌طور گسترده برای تولید روغن خوراکی و سوخت‌های زیستی استفاده می‌شود.
• چین (13 میلیون تن): چین یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کلزا در جهان است. این کشور از کلزا برای تأمین نیازهای داخلی روغن خوراکی و خوراک دام استفاده می‌کند.
• هند (7 میلیون متریک تن): هند به دلیل شرایط اقلیمی مناسب و نیاز زیاد به روغن خوراکی، یکی از تولیدکنندگان اصلی کلزا است. بخش عمده‌ای از کلزای کشت‌شده در هند برای مصرف داخلی استفاده می‌شود.

شرایط رشد کلزا چیست؟

کلزا به دلیل توانایی رشد در شرایط متنوع اقلیمی، یکی از محصولات مهم کشاورزی به شمار می‌رود. اما تفاوت‌هایی میان شرایط مورد نیاز برای رشد کلزای بهاره و کلزای زمستانه وجود دارد. کلزا در مناطقی با آب و هوای معتدل و بارش مناسب بهترین رشد را دارد. کلزای زمستانه به مناطق سردسیر با زمستان‌های طولانی نیاز دارد، در حالی که کلزای بهاره در مناطقی با زمستان‌های ملایم‌تر کشت می‌شود.

چگونه زمین را برای کاشت کلزا آماده کنیم؟

آماده‌سازی زمین برای کاشت کلزا یکی از مهم‌ترین مراحل برای به دست آوردن محصولی با کیفیت و عملکرد بالا است. این فرآیند شامل مجموعه‌ای از اقدامات علمی و عملی است که خاک را برای پذیرش بذر و رشد گیاه به بهترین شکل ممکن آماده می‌کند. در ادامه، به جزئیات مراحل آماده‌سازی زمین برای کاشت کلزا می‌پردازیم:

• استفاده از علف‌کش‌ها و کودها:
  • حذف علف‌های هرز با علف‌کش مناسب.
  • افزودن کودهای مغذی مانند نیتروژن، فسفر، و پتاسیم برای تقویت خاک.
• کنترل علف‌های هرز:
  • ترکیب روش‌های مکانیکی (مانند شخم) و شیمیایی برای کاهش رقابت علف‌های هرز با کلزا.
• بهبود ساختار خاک:
  • یکنواخت کردن خاک و اطمینان از زهکشی مناسب.
  • حفظ رطوبت و جلوگیری از تراکم خاک.
• اطمینان از دمای مناسب بستر بذر:
  • دمای خاک در زمان کاشت باید حدود 2 تا 5 درجه سانتی‌گراد باشد.
• شخم زدن خاک:
  • شخم در عمق 2.5 تا 5 سانتی‌متر برای آماده‌سازی بستر بذر.
  • اجتناب از شخم زیاد برای جلوگیری از فرسایش و تخریب ساختار خاک.
• مدیریت رطوبت خاک:
  • پیشگیری از باقی‌ماندن آب اضافی در خاک.
  • اجتناب از کشت در خاک‌های با زهکشی ضعیف.

چگونه کلزا بکاریم؟

برای کاشت موفق کلزا، رعایت فاصله ردیف‌ها بین 20 تا 45 سانتی‌متر ضروری است تا فضای کافی برای رشد شاخه‌های جانبی فراهم شود و جریان هوا در بین گیاهان بهبود یابد. عمق کاشت باید بین 2 تا 3 سانتی‌متر باشد، به‌خصوص در خاک‌های مرطوب، تا بذرها به سرعت جوانه بزنند و از رطوبت خاک بهره‌مند شوند. در خاک‌های خشک‌تر، ممکن است عمق کاشت کمی بیشتر شود.

تراکم گیاهان نیز نقش کلیدی دارد؛ حداقل 5 تا 15 بوته در هر متر مربع در پایان زمستان برای حفظ عملکرد مزرعه لازم است. تراکم کمتر باعث کاهش محصول و افزایش رقابت علف‌های هرز می‌شود، در حالی که تراکم بیش از حد می‌تواند رقابت بین گیاهان را افزایش دهد.

همچنین، محافظت از نهال‌ها در برابر عوامل محیطی مانند یخبندان، خشکی، و آفات بسیار مهم است. استفاده از خاک‌های زهکشی‌شده، تامین رطوبت کافی، و کنترل علف‌های هرز، شرایط ایده‌آلی برای رشد کلزا فراهم می‌کند و به دستیابی به محصولی باکیفیت و پربازده کمک می‌کند.

کود مورد نیاز کلزا چیست؟

کودهای معدنی مانند نیتروژن، فسفر، و پتاسیم از عناصر کلیدی برای افزایش عملکرد کلزا هستند. برای تولید 1 تن محصول کلزا به مقادیر زیر نیاز است:

• 50 تا 60 کیلوگرم نیتروژن (N)
• 25 تا 35 کیلوگرم فسفر (P)
• 40 تا 60 کیلوگرم پتاسیم (K)

این عناصر عمدتاً در مرحله گلدهی جذب می‌شوند و در زمان رسیدن کاهش می‌یابد. مصرف متعادل کودها، رشد سریع گیاه را تضمین می‌کند و آن را در برابر آفات مقاوم می‌سازد.

نیتروژن اصلی‌ترین کود کلزا است که گیاه به آن نیاز دارد. نیازهای گیاه به نیتروژن در مراحل مختلف رشد آن یکسان نیست. با کمبود نیتروژن، گیاهان به رنگ سبز روشن و سپس زرد می‌شوند. برگ‌ها خشک می‌شوند و می‌ریزند، زرد یا نارنجی مایل به قهوه‌ای می‌شوند، ساقه به رنگ ارغوانی مایل به قرمز در می‌آید و شاخه‌ها توسعه نیافته‌اند.

دوز بهینه کودهای نیتروژن در کشت کلزا بهاره 10 تا 15 درصد کمتر از کلزای زمستانه است. دوز تقریبی کود نیتروژن را می‌توان بر اساس مقدار بهینه مصرف نیتروژن 50 تا 60 کیلوگرم در هر تن بذر (بسته به حاصلخیزی خاک) محاسبه کرد.

چگونه از کلزا در برابر آفات محافظت کنیم؟

در اینجا شایع‌ترین بیماری‌های کلزا و راه‌های محافظت از محصول در برابر آن‌ها آورده شده است:

چگونه از کلزا در برابر بیماری‌ها محافظت کنیم؟

در اینجا شایع‌ترین بیماری‌های کلزا و راه‌های محافظت از محصول در برابر آن‌ها آورده شده است:

کلام آخر

کلزا گیاهی است که به کاهش کلسترول خون و جلوگیری از حملات قلبی و سکته کمک می‌کند. از روغن کلزا به طور گسترده به عنوان سوخت زیستی استفاده می شود. توده سبز، یونجه و علف کلزا یک خوراک عالی برای گاو‌ها است. در نتیجه کلزا یک گیاه مهم و کاربردی برای استفاده در جوانب مختلف می‌باشد و کاربردهای بسیاری مخصوصا در صنعت دارد.

در این مقاله، تمام مراحل کشت و مراقبت از کلزا، از آماده‌سازی زمین تا مدیریت بیماری‌ها و آفات، بررسی شد. رعایت اصول علمی و عملی در کشت کلزا، کلید دستیابی به محصولی پربازده و باکیفیت است. 🌱