آیا می دانستید گیاهان نیز مانند ما درگیر استرس می‌شوند؟

برای درک بهتر گیاهان، باید این نکته را در نظر داشت که گیاهان اغلب در جریان رشد خود تحت فشار عوامل خارجی قرار می‌گیرند. گیاهان نیز مانند ما قادر به تجربه استرس هستند. البته گیاهان اغلب توانایی پشت سر گذاشتن استرس‌های محیطی موجود را دارند؛ زیرا برای غلبه بر این فشارها تکامل یافته‌اند.

با این حال، گیاهانی که با عوامل خارجی و تنش‌های محیطی درگیر می‌شوند برای ادامه حیات، بقا را به جای رشد در اولویت قرار می‌دهند. در این شرایط، پیامدهای اجتناب‌ناپذیری مانند کاهش کیفیت، زیبایی و طراوت ممکن است رخ دهد. همچنین استرس گیاهان و تنش‌های محیط می‌تواند مشکلات بیشتری نیز ایجاد نموده و در نهایت موجب نابودی گیاه زیبای شما  شود.

عوامل متعددی در ایجاد استرس برای گیاهان تاثیرگذار می‌باشد. در ادامه همراه ما باشید تا با شناخت و جلوگیری از این مشکلات، گیاهاتنان را همواره در بهترین و سالم‌ترین حالت نگهداری نمایید.

استرس در گیاهان آپارتمانی 

گیاهان موجودات زنده‌ای هستند که در برخی موارد واکنش‌هایی مشابه به بدن انسان از خود نشان می‌دهند. برای درک بهتر این موضوع باید بگویم هنگامی که ما بیمار می‌شویم، بدن ما از طریق یک پاسخ خود ایمنی به بیماری پاسخ می‌دهد. بدون این پاسخ ایمنی نسبتا سریع، حتی بیماری‌های کم‌خطر نیز تهدیدی بزرگ برای زندگی ما می‌شدند. گیاهان نیز می‌توانند به طور مشابه به تنش‌های محیط خود پاسخ دهند.

گیاهان دچار یک بیماری (از نظر فیزیولوژیکی یا بیوشیمیایی) می‌شوند و رشد خود را برای پاسخ به این مسئله به تاخیر می‌اندازد. به طور کلی، گیاهان از این جهت مانند انسان هستند که برای هموستازی (سازگاری با محیط) تلاش می‌کنند و از تکنیک‌های تکاملی برای بازگشت به نقطه تنظیم استفاده می‌کنند.

هنگامی که عوامل خارجی به گیاه استرس وارد می‌کنند، گیاهان بلافاصله تمام تلاش خود را برای رسیدن به هموستاز انجام می‌دهند. برخلاف انسان، گیاهان دارای واکنش خود ایمنی با پیچیده کمتری به استرس هستند و تحت تأثیر محیط خود قرار دارند.

گیاهان در چه زمانی دچار استرس می‌شوند؟

استرس در گیاهان زمانی ایجاد می‌شود که شرایط محیطی جدید توان بر طرف کردن نیازهای آن‌ها را نداشته باشد. همچنین خود تنظیمی گیاه را به هم بریزد. یا به عبارت دیگر هنگامی که محل نگهداری گیاهان تغییر می‌کند، گیاه نمی‌تواند به سرعت خود را با محیط و شرایط جدید سازگار نماید. همین امر باعث ایجاد استرس در گیاه می‌شود. استرس ایجاد شده بر اثر عوامل محیطی می‌تواند ناشی از تغییر مکان گیاه، تغییر گلدان گیاهان آپارتمانی، تغییر در دمای نگهداری گیاهان، تغییر در مواد موجود در خاک و… باشد.

دلایل مختلف ایجاد استرس در گیاهان

استرس گیاهان در دسته‌بندی اولیه به دو دسته استرس گیاهی بیوتیک و استرس محیطی تقسیم می‌شود. منظور از استرس گیاهی بیوتیک، استرس ناشی از عوامل خارجی زنده مانند حیوانات، انسان، باکتری، سایر گیاهان (علف‌های هرز) و…که حیات گیاه را تهدید می‌نمایند.

همچنین استرس محیطی نیز به معنی استرس ناشی از عوامل خارجی غیره زنده مانند عوامل موجود در یک محیط خاص می‌باشد که آن محیط نیز می‌تواند میزبان دو عامل استرس زا باشد: استرس فیزیکی و شیمیایی.

• استرس فیزیکی: استرسی که توسط محیط فیزیکی ایجاد می‌شود. مانند خشکسالی (تنش آبی)، سیل (آب گرفتگی)، شوری (سمیت)، دما، باد و فشردگی خاک.
• استرس شیمیایی: تنش ناشی از وضعیت شیمیایی محیط فیزیکی مانند آلودگی هوا، آفت کش ها، pH خاک و آب.

در صورتی که استرس‌های وارد شده به گیاه خفیف باشند، نیاز به دخالت نیست و گیاه می‌تواند خود را سازگار نماید. اما در صورت وجود استرس شدید باید گیاه را تقویت نمود. در غیر این صورت امکان نابودی کامل گیاه وجود دارد. در ادامه به بررسی عوامل استرس‌زا در گیاهان می‌پردازیم.

انواع عوامل استرس‌ساز در گیاهان

🌿استرس نمک یا شوری

گیاهان زمانی رشد می‌کنند که در معرض ترکیب متعادلی از خاک و کود قرار گیرند. برخی از خاک‌ها حاوی میزان بالای سدیم می‌باشند. غلظت بالای سدیم باعث می‌شود که گیاهان در شرایط نامناسب رشد قرار گیرند. در نتیجه خرید خاک مناسب با کیفیت بسیار مهم است.

البته علاوه بر تهیه خاک با کیفیت، مراقبت از گیاه و مواد مغذی خاک نیز پر اهمیت می‌باشد؛ چرا که آبیاری نامناسب، زهکشی بد گلدان و یا حتی استفاده‌ بیش از حد کودها، می‌تواند به مرور باعث افزایش شوری خاک گردد. افزایش سدیم باعث ایجاد استرس در گیاه می شود. همچنین سدیم جذب مواد معدنی ضروری مانند پتاسیم و کلسیم را به طور فزاینده‌ای دشوار می‌کند. چرا که سدیم از مکانیسم مناسب حرکت مواد مغذی از طریق انتقال آب جلوگیری می‌نماید.

پیامدهای استرس شوری در گیاهان:

• جذب مواد غذایی توسط گیاه کاهش می‌یابد.
• تنش شوری می‌تواند مقاومت گیاهان را در برابر بیماری ضعیف نماید.
• گیاهان آپارتمانی را در برابر آفت ضعیف می‌کند.
• موجب اختلال در مکانیسم فتوسنتزی گیاهان می شود.
• جوانه‌زنی و رشد گیاهان را نیز کاهش می‌دهد.

🌿استرس دمایی

گیاهان در محدوده دمایی مربوطه خود رشد می‌کنند. کاهش و افزایش ناگهانی دما می‌تواند به گیاه آسیب برساند. اگر دما بیش از حد معمول بالا برود، گیاه دچار استرس دمایی می شود که به آن استرس گرمایی نیز می‌گویند.

با افزایش دما، گیاهان به دلیل کاهش ذخایر غذایی و از دست دادن آب، عملکرد کمتری خواهند داشت. همچنین اگر دما به شدت کاهش پیدا کند، رشد گیاهان متوقف می شود؛ زیرا عملکرد سلولی گیاه و جذب مواد مغذی در دمای پایین کند می‌شود. اگر گیاهان مواد مغذی کافی دریافت نکنند، کم کم دچار سوء تغذیه شده و می‌میرند. برخی از گیاهان قادر به سازگاری با این شرایط هستند، اما بیشتر گیاهان توان سازگاری با تغییر سریع دما را ندارند.

از علائم و نشانه‌های گرمازدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گیاهان گرمسیری، که برگ‌های ظریفی دارند، با جذب بیش از اندازه خورشید، پژمرده خواهند شد.
• شاخ و برگی که به رنگ سبز روشن بوده است، ممکن است رنگ و رو رفته شود.
• آفتاب سوختگی هم ممکن است رخ بدهد و به شکل تکه‌های قهوه‌ای سوخته روی برگ خود را نشان می‌دهد.
• گل‌ها و برگ‌ها عموما با افزایش تنش گرما، یا زرد می‌شوند یا می‌ریزند.
• حاشیه‌های یک برگ ممکن است که خشک شوند.
• لکه های سوختگی روی برگ ایجاد گردد.
• می‌تواند باعث سوختن بخشی از ساقه گیاه نیز شود.

از علائم و نشانه‌های سرمازدگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چروکیدگی برگ‌ها
• ابتدا حاشیه و نوک برگ‌ها قهوه‌ای رنگ می‌شود و در نهایت تمام سطح برگ قهوه‌ای خواهد شد.
• روی سطح برگ گیاه حالتی آبدار ایجاد می‌شود.
• بین رگبرگ‌های گیاه قهوه‌ای کم رنگ می‌شود.
• ساقه گیاه دچار افتادگی می‌شود.
• جوانه‌های گل و برگ از بین می‌روند.

🌿استرس آبی

استرس آبی می‌تواند به دو صورت ایجاد شود: یکی خشکسالی و دیگری غرقابی گیاه. هنگامی که خشکسالی وجود دارد، خاک رطوبت کافی برای انتقال مواد غذایی از ریشه به برگ‌ها را ندارد. ریشه‌ها یک دارایی ضروری برای گیاهان هستند، زیرا روی رشد تأثیر می‌گذارند. بنابراین، گیاهان رشد عمودی خود را متوقف می‌کنند و در عوض ریشه‌های خود را برای جذب مواد مغذی توسعه می‌دهند.

از سوی دیگر، زمانی که آب بیش از حد وجود داشته باشد (غرقاب)، جذب اکسیژن دشوار خواهد شد. در هر دو صورت گیاه دچار تنش می‌گردد.

🌿افزایش بیش از حد نیتروژن

مقدار زیاد نیتروژن در خاک می‌تواند یک شمشیر دولبه باشد. نیتروژن می‌تواند به افزایش عملکرد کمک کند، اما مقدار بیش از حد این ترکیب، تعادل خاک را به هم زده و موجب افزایش تقاضای خاک به کلسیم می‌گردد. یک راه حل سریع برای افزایش نیتروژن، اضافه کردن کلسیم یا بور به ریشه‌ها و شاخه‌ها است.

🌿کمبود و مازاد نور

هنگامی که کمبود نور وجود دارد، گیاهان نمی‌توانند فتوسنتز را به خوبی اجام دهند، بنابراین نمی‌توانند رشد کنند. گیاهان تمام تلاش خود را می‌کنند تا ساقه‌ها و شاخه‌های خود را بلندتر کنند تا به نور دسترسی پیدا کنند.

هنگامی که نور بیش از حد وجود دارد، ممکن است به استرس اکسیداتیو تبدیل شود. استرس اکسیداتیو منجر به ایجاد رادیکال‌های آزاد زیادی می‌شود که به رشد گیاه آسیب می‌رساند.

🌿 میکروب ها و حشرات

میکروب‌ها و حشرات می‌توانند از برگ‌ها و ساقه‌های ریشه گیاه تغذیه کنند. تغذیه این موجودات از گیاه خطرناک است، زیرا آنها قسمت‌های حساس گیاه را که به رشد آن کمک می‌کند، می‌خورند. در واقع باعث عدم تعادل تغذیه‌ای و فیزیولوژیکی می‌شود.

عوامل زنده که به گیاهان حمله می‌کنند باعث، ضعیف شدن گیاهان آپارتمانی شما می‌شوند. عواملی مثل ویروس، باکتری و قارچ‌های بیماری‌زا (بیماری قارچی گیاهان) و نماتدها از گیاه تغذیه می‌کنند و همین امر موجب ایجاد استرس در گیاهان شما خواهد شد.

البته خود گیاه هم با انواع و اقسام مکانیسم‌ها با این عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کند. این نوع استرس در گیاه علایم زیادی را ایجاد می‌نماید. استفاده از سموم و قارچکش‌ها می‌تواند برای کنترل باکتری و قارچ موثر واقع شود ولی برای کنترل بیماری‌های ویروسی راه حل تایید شده‌ای وجود ندارد و تنها راه حل، پیشگیری از انتقال این نوع بیماری به گیاهان آپارتمانی شماست.

🌿کمبود و مازاد خاک تغذیه

کمبود مواد غذایی در خاک موجب کاهش رشد گیاه می‌گردد. گیاهان در هنگام کمبود تغذیه، شروع به پژمرده شدن می‌کنند. همچنین زیاد بودن مواد غذایی خاک نیز به همان اندازه برای گیاه مضر می‌باشد. معمولاً مقدار زیاد نیتروژن و فسفر باعث اختلال در رشد گیاهان می‌شود. همچنین خاک مازاد تغذیه می‌تواند منجر به افزایش فلزات سنگین شود.

🌿استرس مکانیکی

استرس ابزار یا برخورد باعث ایجاد زخم و شکستگی ساقه و برگ گیاهان می‌شود. این زخم‌ها می‌توانند منجر به عفونت و متعاقباً پژمرده شدن گیاه شما شوند.

🌿استرس ناشی از جابه جایی در گیاهان

زمانی که گیاه را وارد مکانی جدید می‌کنید و یا زمانی که گلدان گیاه رو عوض می‌نمایید، گیاه دچار استرس می گردد و این استرس ناشی از جابجایی، با پیامدهایی همراه خواهد بود. علایمی که توسط این استرس ایجاد می‌شود شامل پژمردگی گیاه و حتی در بعضی از موارد باعث خشک شدن گیاه می‌گردد.

زمانی که گلدان گیاه را عوض می‌کنید علاوه بر این که گیاه دچار استرس می‌شود، ممکن است در اثر جابجایی ریشه‌های گیاه نیز صدمه ببینند. پس اگر قصد جابجایی گیاه را دارید این کار را با دقت انجام دهید.

علایم ایجاد شده ناشی از این نوع استرس در گیاه شامل:

• پژمرده شدن گل بعد از تعویض گلدان یا جابجایی
• لوله‌ای شدن و پیچ خوردن برگ‌ها
• زرد شدن برگ گیاهان آپارتمانی
• توقف رشد در گیاهان آپارتمانی

مدیریت و راهکارهای کاهش استرس گیاهی

برای مقابله با انواع استرس باید شرایط محیطی مناسب را برای گیاه فراهم کنید. مثلا میزان آبیاری درستی داشته باشید و یا گیاه را در دمای مناسبی نگه دارید. در قدم بعدی که موثر نیز می‌باشد، می‌توانید از انواع مختلف کود و تقویت کننده‌های گیاهی استفاده کنید. برای مقابله با استرس و تنش‌های وارد شده به گیاهان آپارتمانی می‌توانید از آمینواسید، هیومیک اسید و درمان‌های خانگی نیز استفاده کنید.

کودهای زیستی یا محرک های زیستی

این محصولات باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر استرس شده و در عین حال به بهبود عملکرد آنها نیز کمک می‌نمایند. میکروارگانیسم‌ها نیز به تحریک فرآیندهای طبیعی کمک می‌کنند و گیاه را در برابر هر فشاری مقاوم می‌نمایند.

کود آمینو‌اسید برای مقابله با استرس های گیاهی

آمینواسید یکی از اجزای مهم در مکانیسم‌های گیاهی است. به همین دلیل بسیاری از آمینواسیدها به صورت کود در اختیار گیاهان قرار می‌گیرند تا نیازهای گیاهان برطرف گردد. با دادن کود آمینواسید به گیاهان می‌توانید اثرات مخرب استرس‌های گیاهی را کاهش دهید و در برابر انواع استرس‌ها، گیاه را مقاوم کنید.

کود امینو اسید به دو صورت در بازار موجود است. به فرم مایع که به صورت محلول‌پاشی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به فرم جامد و یا پودری که روی خاک ریخته می شود تا با آبیاری جذب گیاه شود.

مقابله با استرس‌های گیاهی با مصرف هیومیک اسید

هیومیک اسید ترکیبی از مواد هوموس‌دار می‌باشد که از تجزیه بیولوژیکی هر نوع پسماند آلی به دست می‌آید. این ماده اثرات مثبت بسیاری بر روی گیاه می‌گذارد.

درمان‌های خانگی برای مقابله با استرس گیاهان آپارتمانی

هرس کردن شاخ و برگ گیاهان

هرس کردن گیاه هم نقش موثری در کنترل استرس گیاهی دارد. پس از هرس، گیاه انرژی اضافی صرف رشد شاخ و برگ نمی‌کند و خود را تقویت می‌نماید.

استفاده از قرص اسپرین

برای مقابله با استرس گیاهان می‌توانید از قرص اسپرین استفاده کنید. نصف قرص را در یک لیتر آب حل کرده و یکبار در هر فصل  گیاه را آبیاری نمایید.

زمان دادن به گیاه

آخرین مرحله هم زمان دادن به گیاه است. گیاه با گذشت زمان و مراقب‌های شما می‌تواند از پس استرس‌های گیاهی پیش‌آمده برآید.

سخن آخر

به یاد داشته باشید گیاهان موجوداتی زنده هستند که برای ادامه حیات خود با شرایط مختلف سازگاری یافته‌اند. اما با پیشرفت سریع، انسان آموخته که چگونه گیاهان را در فضایی متفاوت‌تر از زیستگاه اصلیشان پرورش دهد. این نکته سبب شده بیش از هر زمان بدانیم که مسئولیت نگهداری از این موجودات فوق‌العاده بر عهده ماست. شما می‌توانید با انجام پیشگیری‌های ساده از ایجاد تنش برای گیاهانتان جلوگیری نمایید. همچنین در صورت مشاهده علائم ایجاد استرس در گیاه، می‌توانید با مطالعه این مقاله راه حل مناسب را پیدا نمایید. سایت انگور این مقاله را جهت افزایش آگاهی شما در رابطه با دلایل ایجاد استرس و درمان‌های آن طراحی و منتشر نموده است.

سایت انگور خود را در برابر سلامت گیاهان دوست داشتنی مسئول می‌داند و همواره در تلاش است بهترین محصولات را با کیفیت بالا ارائه نماید.